Kawiarnie, kluby i puby to znaczące punkty na kulturalnych mapach miast. Te miejsca spotkań, relaksu i rozrywki coraz częściej pozwalają na obcowanie z kulturą, a także stają się przestrzenią oddolnego organizowania się ludzi. To tak zwane miejsca trzecie: miejsca półpubliczne, wypełniające lukę między przestrzenią prywatną a publiczną. Są wyraźnym przykładem przemian zachodzących w kulturze (m.in. poszerzanie pola kultury i jej deinstytucjonalizacja), choć wydaje się, że wciąż jeszcze niedostatecznie zauważanym. We współpracy z Uniwersytetem Gdańskim postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej światu gdańskich klubokawiarni, które organizują wydarzenia kulturalne, oraz ich kulturotwórczej roli.

Badania objęły siedem klubokawiarni: zróżnicowanych pod względem lokalizacji, oferty kulturalnej, odbiorców oraz szeroko rozumianej specyfiki miejsca. Było to pięć lokali w Śródmieściu Gdańska (18 Południk, LOFT, Bruderschaft, W Starym Kadrze, Bunkier), jeden we Wrzeszczu (Cafe Fikcja, która w trakcie przeprowadzania badania zakończyła swoją działalność) oraz jeden w Oliwie (Kafe Delfin). Badaliśmy zarówno perspektywę osób prowadzących klubokawiarnie, jak i osób odwiedzających te miejsca.

Z analizy motywacji wzbogacania klubokawiarni o „motyw kulturalny” wyłoniły się następujące postawy właścicieli/menadżerów:

• pragmatyk/biznesmen – najczęściej wysuwa argument ekonomiczny: ciekawe wydarzenie kulturalne generuje nowych klientów, co jest dla niego najważniejszym powodem ich wprowadzania,
• wychowawca/edukator – kultura i sztuka jako jedno z najważniejszych zadań w prowadzeniu lokalu,
  pieniądze nie są główną motywacją, o czym świadczy fakt kontynuowania organizowania wydarzeń, pomimo często bardzo niskiej frekwencji,
• mecenas – chce wspierać środowisko artystyczne i kulturalne, uważa, że udostępniając przestrzeń oraz gromadząc widzów/uczestników pomaga artystom, zwłaszcza tym młodym;
• animator – dla animatora ważne jest, aby w lokalu dużo się działo: ma wiele pomysłów, które
  konsekwentnie wprowadza w życie, nawiązuje współpracę z wieloma instytucjami
  i organizacjami.

Na podstawie badań wyodrębniłyśmy także typy odbiorców oferty klubokawiarnianej:

• stały bywalec – najczęściej osoba, która przychodzi do lokalu głównie ze względu na panującą tam atmosferę, czyli na wystrój, obsługę, ale przede wszystkim ludzi, których można spotkać w danej kawiarni;
• stały bywalec za barem – niekiedy odbiór wydarzeń kulturalnych przez stałych bywalców staje się przyczynkiem do tworzenia ich własnych pomysłów na zmiany, których można dokonać
  w lokalach. Zdarza się, że pełnią rolę nieformalnych pomocników obsługi, stają się stałymi bądź tymczasowymi pracownikami kawiarni;
• wszystkożerca kulturalny – dla tych osób wydarzenie kulturalne jest główną motywacją do odwiedzenia danego miejsca;
• klient epizodyczny – wszyscy ci, którzy do lokali przychodzą sporadycznie bądź okazjonalnie, niejednokrotnie korzystają tylko i wyłącznie z oferty gastronomicznej lokalu.

Zauważalna jest również swoista hierarchia wśród odbiorców: prestiżową pozycję, wyższą niż pozostali goście lokalu, zajmują stali bywalcy. Wśród odbiorców (pomimo deklarowanej otwartości lokali na osoby w każdym wieku) dominują ludzie młodzi. Zauważany jest brak oferty kierowanej do nastolatków (poniżej 18. roku życia), a najmniej uczestniczącą kategorią wiekową są seniorzy, a dokładniej mężczyźni 50+.

W klubokawiarniach kultura w oczywisty sposób łączy się z konsumpcją. W określaniu typu lokali przeważa łączenie słów charakteryzujących zarówno elementy oferty gastronomicznej, jak i kulturalnej, np. herbaciarno-kawiarnia, klubogaleria, kawiarnia filmowa czy cafe pub. Warto też zauważyć, że klubokawiarnie oraz ich gości cechuje sieciowość. Właściciele na przykład przyznają, że lepiej otworzyć się w miejscu, gdzie są już inne lokale: wzrasta konkurencyjność,  ale jest też znacznie większe nagromadzenie potencjalnych klientów. Klienci natomiast doceniają miejsca koncentracji klubokawiarni: sprzyjają one praktykom klubokawiarnianego „clubbingu”. Lokalizacje najczęściej odwiedzanych klubokawiarni pokazują z kolei, że Gdańsk jest miastem podzielonym ze względu na miejsca tzw. „nasycenia kulturalnego” (Śródmieście) oraz „pustynie” (pozostałe dzielnice miasta).

REKOMENDACJE:

• kontynuacja działań badawczych pod kątem omawianego obszaru (pełniejsze poznanie zarówno aktywności społecznej i kulturowej osób prowadzących klubokawiarnie, jak i grupy odbiorców klubokawiarni, zbadanie relacji lokalnych instytucji kultury z klubokawiarniami),
• docenienie liderów społecznych (osób prowadzących klubokawiarnie) w ramach polityki kulturalnej: włączenie ich we współpracę międzysektorową, zarówno w zakresie planowania, działania, opiniowania,a także podnoszenia ich wiedzy i kompetencji, głównie natury formalnej (aby biurokracja nie była głównym elementem hamującym działania kulturalne klubokawiarni),
• podejmowanie współpracy podmiotów kultury z klubokawiarniami – mogą być nie tylko dobrym partnerem biznesowym, ale także, a może przede wszystkim, kulturalnym.

NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA: trzecie miejsca, poszerzenie pola kultury, deinstytucjonalizacja, sieciowość

O BADANIU:

rok realizacji: 2014

zasięg: lokalny

metody: obserwacje uczestniczące, wywiady częściowo ustrukturyzowane, desk research.

Badanie przeprowadziły studentki Uniwersytetu Gdańskiego: Jagoda Brunka, Daria Cherek, Karolina Chojdak, Krzysztofa Jankowska, Beata Kramarczyk, Joanna Kropisz, Martyna Ziółkowska, pod opieką merytoryczną Karoliny Ciechorskiej Kuleszy z Zakładu Antropologii Społecznej Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego. Inspiracją do projektu były badania Pracowni Badań Społecznych „Stocznia” – „Kawiarnie kultury”.