W ramach badania szukaliśmy nowych zjawisk w kulturze, w czasie kiedy przechodziła ona dynamiczne zmiany i otwierały się nowe perspektywy myślenia o znaczeniu kultury w rozwoju miasta i lokalnych społeczności. Analizowaliśmy, jak działa sektor kultury w Gdańsku pod kątem: współpracy między podmiotami, relacji z publicznością i możliwości rozwoju. Projekt badawczy „Poszerzenie pola kultury. Diagnoza potencjału kultury w Gdańsku”, zrealizowany w 2012 roku, zapoczątkował cykl „Gdańskich badań nad kulturą”.

Na przykładzie Gdańska chcieliśmy zaprezentować zjawiska o szerszym zasięgu. Najistotniejszym z nich, wpływającym na cały sektor kultury, okazało się zjawisko poszerzonego pola kultury. Jego zasadniczym rysem jest płynność dotychczasowych granic: między odbiorcą a twórcą, uczestnikiem a konsumentem, instytucją spoza kultury a instytucją realizującą cele kulturalne. Wyróżniliśmy poszczególne obszary poszerzania pola kultury:

• szeroko rozumiane instytucje kultury wprowadzają zmiany w strukturze swoich instytucji, odchodzą od sztywnej organizacji na rzecz elastyczności i działań w sieci innych instytucji (obszar strukturalny),
• wkraczają w inne obszary działania, np. społeczne, z kolei instytucje działające na co dzień w innych sektorach przenikają do kultury (obszar sektorowy),
• poszerzeniu ulegają również cele działalności kulturalnej: oprócz „tradycyjnych”, zaczęły pojawiać się zróżnicowane cele społeczne, ekonomiczne czy polityczne (obszar celów),
• rozbudowały się sposoby działania i praktyki instytucji, np. wchodzenie w przestrzeń publiczną (obszar formuł działania),
• wydarzenia kulturalne stały się wielopłaszczyznowe i wielozmysłowe (obszar oferty),
• dostęp do kultury jest ułatwiony, np. poprzez Internet, a publiczność wyszła poza model biernego odbiorcy i zaczęła współtworzyć wydarzenia kulturalne (obszar odbioru).

Zbadaliśmy również cele działalności i funkcje społeczne instytucji kultury. Rozumiane szeroko – jako tradycyjne i nie-tradycyjne, lokalne i centralne, formalne i nieformalne czy oddolne. W badaniu takiego „sektora kultury” okazało się konieczne odejście od myślenia sektorowego. Podczas badania skupiliśmy się głównie na tematach: współpracy pomiędzy instytucjami, podejścia do uczestników wydarzeń kulturalnych, oceny polityki kulturalnej miasta.

Opisaliśmy także charakterystyczne dla współczesnej kultury tendencje i procesy rozwojowe, m.in. „dyktaturę nadmiaru”, coraz silniejsze związki kultury z ekonomią, wpływ technologii na obieg i cyrkulację kultury.

REKOMENDACJE DLA MIASTA GDAŃSKA I GDAŃSKICH INSTYTUCJI KULTURY:

Możliwość utrzymania dalszego rozwoju sfery kultury w Gdańsku tylko za pomocą zwiększania środków, dużych inwestycji infrastrukturalnych i tworzenia nowych instytucji kultury jest ograniczona. Potrzebna jest zmiana sposobu myślenia o kulturze wśród przedstawicieli sfery kultury: odejście od „myślenia sektorowego” i otwarcie na potrzeby otoczenia społecznego. Rekomendowaliśmy:

1. uspołecznienie debaty o strategicznych kierunkach rozwoju gdańskiej kultury (na poziomie formułowania miejskiej polityki kulturalnej jak i działań poszczególnych publicznych instytucji),
2. opracowanie przyjaznych ram wsparcia finansowego i pozafinansowego sektora, w tym szczególnie instytucji niepublicznych:
   • stworzenie sieci nowoczesnych, łatwo dostępnych miejsc kultury,
   • stworzenia systemu wsparcia kształcenia ustawicznego działaczy, animatorów, twórców, pracowników,
   • przygotowanie strony internetowej integrującej funkcje informacyjne z promocyjnymi, dotyczącej gdańskiego sektora kultury,
   • zrestrukturyzowanie konkursu grantowego i stypendialnego,
3. wsparcie działalności analityczno-badawczej i ewaluacji podejmowanych działań, w tym:
   • stworzenie mechanizmu zapewniającego monitoring gdańskiego sektora kultury,
   • sieciowanie ekspertów-ewaluatorów.

NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA:
poszerzone pole kultury, kultura uczestnictwa, iwentyzacja, kultura zdecentralizowana, kultura konwergencji, tradycyjne i nie-tradycyjne instytucje kultury.

O BADANIU:

rok realizacji: 2012

zasięg: lokalny

metody: analiza dostępnych źródeł zastanych (desk research), badanie kwestionariuszowe instytucji kultury, etnografie wydarzeń kulturalnych, wywiady pogłębione z przedstawicielami lokalnie zakorzenionych podmiotów.

Projekt był realizowany w międzysektorowym partnerstwie przez: Instytut Kultury Miejskiej, Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową i współfinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Obserwatorium Kultury.

MATERIAŁY DODATKOWE:

• Gdański sektor kultury  „w przebudowie” – charakterystyka ilościowa (2014) – raport cząstkowy z badań „Poszerzenie pola kultury. Diagnoza potencjału sektora kultury w Gdańsku”,
• Wokół poszerzenia pola kultury – komentarze do raportu,
• Transformacja pola kultury. Modele działań i strategie adaptacji – zapis rozmowy redakcyjnej (jej fragmenty ukazały się w numerze tematycznym kwartalnika „Kultura współczesna” poświęconym projektowi).